Vergelijken

Taalkundig betekent het woord vergelijken het onderzoeken van twee of meer mensen, zaken, subjecten, objecten of elementen om verschillen en overeenkomsten te kunnen vaststellen.

Soms kan dat best nuttig zijn. Bijvoorbeeld als je op zoek bent naar een tv of iets anders materieels. Het is dan goed te kunnen vaststellen welke verschillen er tussen apparaten zijn zodat je een bewuste keuze kunt maken op basis van jouw voorkeuren. Bij vergelijken is het dan ook nodig vooraf na te denken over welke onderdelen of prestaties je wilt vergelijken. Bij een tv zou je kunnen kijken naar het model, de beeldhelderheid, het geluid en al dat soort zaken.

Onze kijk op vergelijken

Met een beetje fantasie kun je het woord vergelijken in twee delen knippen. Ver en Gelijken. Ver betekent ‘niet dichtbij’. Gelijk is ‘precies zoals iets of iemand anders’. De samenvoeging heeft dan als resultaat dat iets of iemand juist níet hetzelfde is een ander.

In deze inspiratie gaan we het hebben over het vergelijken van menselijke wezens. Op dit moment is de wereld er vol van. Op elk gebied. Het is echter niet altijd duidelijk wat vergeleken wordt. Welke parameter worden gehanteerd om uit te maken wie de beste is?

Sportieve prestaties vergelijken

Op sportief gebied bijvoorbeeld. Sporters vergelijken op allerlei manieren hun prestaties. Niets mis mee als het om hún prestatie gaat. Vaak is dat niet het geval. Er wordt naar een teamprestatie gekeken of naar prestaties die bereikt worden met ondersteuning van bepaalde middelen. Zo is geld één van die middelen. Hoe meer geld, hoe beter de prestaties vaak zijn. Maar (gelukkig) niet altijd. De vraag is in dit soort vergelijking dan welke prestaties vergeleken worden. Het voetballen, het hard fietsen of de mate waarin geld positief aangewend wordt ter ondersteuning van de prestatie? Kijkend naar een voetbalclub, heeft de vereniging met het grootste budget meestal de beste en daarmee duurste spelers op het veld staan. Bij voetbal is het vergelijken van de individuele spelers op basis van wie het beste kan voetballen, ondergeschikt aan de teamprestatie. De teamprestatie wordt namelijk erg beïnvloed door het gegeven dat de club met het meeste geld, de beste spelers kan inzetten. Die elkaar (als het goed is) positief stimuleren, zodat de resultaten toenemen. En dan gaat de vergelijking niet over de sportieve prestatie, maar over wie het beste het geld besteedt.

Daarnaast worden sportieve vergelijking vaak onzuiver omdat de ene sporter wel gebruik maakt van  stimulerende middelen en anderen niet. Wat wordt dan vergeleken? Wie het beste reageert op stimulerende middelen? Wie wel die middelen gebruikt en wie niet? Als dat laatste de vergelijking wordt, gaat het niet om de sportieve prestatie van de sporter. Het gaat dan om de manier waarop de sporter de middelen gebruikt zonder dat dit ontdekt wordt. Of om de manier waarop de omgeving juist wel het gebruik van dit soort handel ontdekt. Een soort kat en muis spel dat niets met een sportieve prestatie te maken heeft.

Mensen onderling vergelijken?

Wat echter opvalt, is dat de laatste tijd de individuele vergelijkingen tussen mensen toenemen. En dan niet een vergelijking tussen de mensen zelf, maar toegespitst op de functionarisrol die een mens bekleedt. Je kunt het zo gek niet bedenken of er is wel een vergelijkingscompetitie. De secretaresse van het jaar, de beste zorgmedewerker, de meest succesvolle recruiter etc. etc.

Maar wat is dán de grond voor de vergelijking? Bij een secretaresse bijvoorbeeld hoe snel ze kan typen, of ze goed is in plannen van reizen en zo ja op basis waarvan dan? Kosten, luxe verblijf. Ik weet het niet. Maar misschien heb ik niet goed opgelet en is er ergens een draaiboek of heeft iemand een meetlatachtige opsomming gemaakt. Ik vermoed eerlijk gezegd van niet. En als dat wel het geval is, wie bepaalt dan de waarde van elk te vergelijken onderdeel ?

Heel vaak zie ik op allerlei sociale (wat dat ook mag betekenen) media oproepen van genomineerden of mensen uit de omgeving van de genomineerde te stemmen op een kandidaat. En dat is voor mij helemaal bijzonder. Hoe kan ik oordelen over een secretaresse die ik niet ken op basis van criteria die mij niet bekend zijn? Ik stem dus nooit. Anderen kennelijk wel want ik zie regelmatig bedankjes van kandidaten die als beste uit een vergelijking gekomen zijn.

Ieder mens is uniek

Zoals beschreven is een mens een holistisch wezen bestaande uit verstand, lichaam en ongrijpbaar deel. Deze combinatie maakt dat élk mens uniek is. Wat heeft vergelijken dan voor zin? De positieve uitleg bij vergelijkingen gaat ervan uit dat mensen gestimuleerd worden nog beter hun best te gaan doen. Maar dat kan helemaal niet : nog beter je best gaan doen. Als je je best doet, geef je als alles wat je te geven hebt. Nog meer geven kan dus niet. Als je dat wel gaat doen, is dat de eerste stap op de weg naar een burn-out.

Het gaat dus altijd om een vergelijking tussen niet vergelijkbare grootheden. De resultaten van de vergelijking zijn dus altijd niet juist en niet zuiver. Helaas hebben deze resultaten wel grote negatieve gevolgen. Omdat er maar één als beste uit een vergelijking kan komen, raken de anderen minimaal teleurgesteld. Daarbij komt dat elke deelnemer zijn of haar uiterste best doet ‘te winnen’ en zich dan ook gaat gedragen naar de criteria die gesteld zijn om de vergelijking mogelijk te maken. Omdat die criteria meestal niet duidelijk zijn, stelt elke deelnemer een aantal criteria waarvan hij aanneemt dat deze basis voor de vergelijking zijn. Het steekt dus energie in een aanname die meestal onjuist blijkt te zijn. Zoals elke aanname zo goed als altijd onjuist is. Dat wat iemand als holistisch wezen écht belangrijk vindt, verdwijnt daarmee naar de achtergrond. En dat is jammer. Een stukje uniciteit gaat verloren.

Bijkomend nadeel is dat elke vergelijking leidt tot een soort eenheidsworst. Iedereen doet zo’n beetje hetzelfde, maar dan alleen ‘beter dan de ander’. Zoals gezegd is elk mens uniek. Diens vakuitoefening en de invulling van een functie dus ook.

Er wordt veel gesproken over diversiteit. Het belang daarvan is velen al duidelijk. Het is dan niet zo moeilijk ook de menselijke diversiteit te koesteren en te stoppen met al die vergelijkingen die veel tijd en energie kosten en over het algemeen slechts teleurstelling en frustratie tot gevolg hebben.

Het is niet zo moeilijk met deze niet dienende vergelijkingscompetities te stoppen. Gewoon door er geen meer uit te schrijven. En mocht er dan toch één langskomen, stem dan niet.
Als je meer wilt weten over de achtergronden van deze kijk, verdiep je dan in het systemisch werken.